An bišèst, an fünèst: quàter ani fa el Covid
Ma la superstizione non ha senso VIDEO

Il 2024 è bisestile, come il 2020 in cui scoppiò la pandemia: tutti la ricorderemo, ma abbiamo imparato qualcosa?

Matteo Talpo

Quàter ani fa, propi de chi tempi chi, el bügnon l’èra rivàd a cò; el sarés s-ciupàd venerdì vint de febràr. Chi pöd desmentegàl? Fùrse quèi ch’i èrun gnamò ‘gnüdi al mund o quèi trop picinìn, perché tüti i oltri no, la desmentegaran mai. O fùrse sì: l’han, l’ém bèle desmentegàd?

Parlém del Covid, per chi l’avarés gnamò capìd. E chi mèi de nüm ludešàn pöd capìl? Chi mèi d’la gent de Castiòn, ‘due in chél temp la ‘nsì treménd muriva fin a tri persune al dì; chi mèi de quèi d’la basa, de Cašàl, Cudògn, Tèranöva e de tüti i oltri cumün diventàdi per prim (sèt che furtüna) šona rusa? Fin lì s’na parlèva miga tant en gir, al bar o tra amiši, püse che alter na parlutèva la televišiòn: ”En Cina qual mort de Covid”, “En Cina, in quai part, gh’è la quarantena” e via ‘nsì. A sent quarantena, vegnèva ‘n ment un film o anca i Prumèsi Spusi, cun el Lažarét e la pèst. E invece venerdì vint de febràr l’è stai ‘me rancà ‘na s-giàfa: a sét ur d’la matina la radio la diš del prim caš a Cudògn e pö, un minùt dopu l’olter, semper peg. L’isulamént, quèi che gl’han fai no, i lagrimòn: el dulur e la paghüra i stechèvun le giurnàde.

Il dialetto sul "Cittadino". Quand l'è s-ciupàd el bügnòn. Video di Matteo Talpo

Pasàd un po’ d’temp, par prò che sem stai bon da metés tüt ‘dré a le spale, cume se füdes sücès un bèl gnént. Anca de quèi che i gh’an lasad la pèl pr’iütà i malàdi, sderenàdi d’la fadìga, ‘me i duturi e chi laurèva n’i uspedài, se ricurdém pü. Un qual dì fa, propi sul nos giurnàl, gh’èra dù bèle pagine, ma gnèche, süi munüménti tiradi sü nel Ludešàn in chi ani chi en ricòrd de chi gh’è pü. E la giurnalista a cüntà de cume i a vardu miga in tanti, per ves larghi. L’è propi un pecàd, ma pürtrop l’è un po’ nos vìsi, s’intend de nüm italian. L’è asè pensà a cume gnisün sa quàši gnént d‘la prima guèra mundiàl: “Ma perché chél meš chi en büsta em ciapàd pusè?”, dumànda ògni tan a fin nuémber un qual furbòn. O marter, ghe sarès da rispùndegh, perché el quater d’nuember l’è la fin d’la prima guèra, ‘due magari un to parént g’ha anca lasàd le pène. Tan per dinu vüna, i ingles, giùni o végi l’è stés, per tüt nuember i giru cun un pumpulòn rus adòs propi per ricurdà i so mòrti de chi ani là. Per parlà no pö d’la secunda de guèra, che amò incò l’è tirada me ’n stras da chi la pensa insì e da chi la pensa insà. Sem nasüdi per spartìs ‘nsuma. Turta finida gh’è miga tant da stupìs se sem stai bon (e la sem amò) da druà anca i vacìn ‘me scüša per fa un pö de cagnèra sul Covid, pre esempi.

A la fin d’la féra sa resta, donca? Un muć de persune ‘n meno, pürtrop, ‘na sfraca de tarme che parlèva e che süta a parlà, la cugnisiòn che sem al mund ‘duma de pasàg e che l’è asé propi poc o gnént pr’ésegh pü. E se g’ha pari a di’ “an bišèst, an fünèst”, cume se purtarès mal che un an ògni quàter el düra 366 dì e miga 365, quand el mùtiu le ‘duma per sta ‘n bula cun le stagiòn (la Tèra la ghe mét 365 dì e seš ure per birlà ‘nturna al sul). La sulfa la par un’oltra: e ciuè che el Signur, o chi per lü, el dà e pö el leva cume ghe piaš. E che tüt el rèst, nüm en tésta, a röda, m’la végn.