Nüm e lur, tüte le scüse i en bune per fas la guèra

Nüm e lur. Quand sem restadi nüm e i Neanderthal, i ém fai föra. Dopu sèrem nüm e le bestie selvàdeghe: i ém fai föra quasi tüte, le oltre i ém dumestigàde per fagh fa vite grame asè. Quand a la fin sém rimasti ‘duma nüm a cumandà, l’è tucàd a la natüra, ch’ém tacàd a sfrütà: insì šu furèste e sü dighe, piante e béstie inventàde de sana pianta, canai, strade, stradine, stradune e feruvie. Em infestàd el mund ‘me piàtule: da quater gati che sèrem, sém diventadi vòt miliardi. E l’è gnamò finida.

Quand gh’èra pü nient da dag cuntra, em cuminciàd a divìdes tra nüm. Le scüse per scanàs e fas guère i èn mai finide. E la roba bèla, se fa per di’, l’è che i èn tüte bale inventàde propri da nüm. Mi son om, ti t’sé dona e ti a do; mi son bianc, ti t’sé negher, giald o russ; mi son liber, ti s-ciav; mi me piasu i omi o le done, ti t’sè cülatòn o lesbica; mi son cristiàn, ti t’sè musülman, ebreo, buddista, pagan, ateo o eretic, e alura te brüši. Mi son catòlic, ti prutestant, lü anglicàn, l’alter calvinista e te scümunichi. Mi son italiàn, ti tudesch, francés, spagnöl, ingléš o maruchìn, e te cupi; a Siena, mi son de l’oca, ti d’la selva, lü d’la tur e via insì; mi son de l’Inter, ti d’la Juve, del Milan o del Bulogna, e te meni. Mi son de Casal, ti de Cudogn e guai se te vegni chi a fa ‘l gradàs; mi son del nord, ti t’sè teròn; mi son teròn, ti t’sè pulentòn; mi son de chi, ti t’sè furèst.

L’è asè? Quand mai, le scüse magari non per fas ‘na guèra, ma per mandàs a dal via, per tacà lit insuma, i èn mai finide. Tirem ‘nans. Mi son inteligènt, ti luc; mi son fürb, ti t’sè svegliòn e i fan ben a fregàt; mi son bèl, ti t’sè brüt e te chèga gnisün; mi son sciur e ti t’sè puvrèt perché t’sè bon da fa nient; mi sì che lauri, ti t’sè un fanigutòn e l’è giüst ch’a t’crepi de fam; mi g’ho ‘l machinòn, ti, por malàn, va che trapulìn. Mi son vestìd ben, ti no e chi ‘ndrén te meti no pe. Mi son dirigént e ti uperari, taš e laura. Mi son padròn e ti dirigént, taš e übidìs, se no te caci a ca’.

Püdaresem ‘ndà avanti amò, ma sarés inütil. La sulfa la par ciara. Sém fai o sém stai fai malament, dišemla tüta. Forse sarém bon da vurès ben per davira ‘duma quand rivarà un qualdün da un alter mund, e alura tüti diventarém nüm e lur i saràn i alieni. Se qualdün prò de quei növi füdes un pitìn sgamàd, capirés sübit l’antìfuna e s’la darés a gambe levàde: perché anca lü, me tüti i altri ch’em incrušiàd, farés ‘na brüta fin.

A fin d’la féra bastarés poc, bastarés parlàs. Propri n’le tère ‘due da püsè d’un més i èn ‘dré a scanàs, vòtcent ani fa San Francèsch l’èra ‘ndai dal sültan d’Egìt al-Malik al-Kamil per pruà a fa finì la quinta crušiàda, altra bèla gnimalàda. I dü èvu parlàd e da persune inteligenti i s’èru truàdi d’acord sü tante robe, ma gnisün d’i martri che cumbatèva gh’èva ‘n ment de ‘scultài: tropa l’èra la vöia de cupà, per religiòn o pusè fàcil per danè. Miga trop luntàn da lì, dümila ani fa prò, l’èra pasàd el pusé grand rivulüsiunàri de semper. Vün che ‘ndèva in gir, pensè un po’ che pormalàn, a dì de amàs vüni i altri. L’èra propi mat, infati sém tüti che fin i g’han (i gh’em) fai fa. Del rest l’èra miga vün de nüm, giüst?

DIZIONARIETTO

I ém fai föra: li abbiamo uccisi

Piàtule: piattole, insetti del tipo pidocchi

Mi son de l’oca, ti d’la selva, lü d’la tur: l’oca, La selva e la torre, alcune contrade di Siena

E via insì: e avanti così

Mi son sciur: io sono ricco

Fanigutòn: fannullone

Un pitìn sgamàd: un pochettino furbo

S’la darés a gambe levàde: scapperebbe

La vöia de cupà: la voglia di uccidere

Pormalàn: povero illuso

Amàs vüni i altri: amarsi gli uni gli altri