Una “guèra da gnént”... Pürtròp i òmi i’mpàrun poch!

Incö 25 aprìl se célebra, tàme ògni an, l’aniversàri d’la liberasiòn d’Italia nel 1945. L’è una fèsta nasiunàl vursüda per cumemurà la liberasiòn d’l’Italia dal nazifascismo, la fin de 5 àni de guèra, d’l’ocupasiòn nazista e del regìme fascìsta.

I èn stài àni de tànta suferénsa per tüta l’Italia che la stòria la gh’à da ricurdà sémpor per fà ripét no i stési erùri. Pürtròp i òmi i’mpàrun poch. Bàsta guardàs atùrn al dì d’incö: òdio e guère i èn atualità da pagüra.

Pensèvi che la guèra l’è ‘na ròba da gràndi... fin quànd ò legiüd el lìbor scrit da Enrico Cipelletti de Caŝàl nel 2004, intitulàd Una guerra da gnént – La guerra (1939-1945) vista a Casale da un ragazzo. Una storia minore per ricordare il passato della nostra città. Ò capìd che ànca i fiöi i èn stài e i èn prutagunìsti d’lùrur.

Cipelletti l’à scrìt el lìbor in italiano, mi ripòrti di tòchi in dialèt e làsi la prìma persùna per fa capì méi el pensiér d’l’autore.

Gh’èvi set àni nel 1939 e sentìvi parlà d’una guèra làmpo ch’la sarés düràda pòchi méŝi. Vedèvi tànta gént in divìŝa che, specialmént el sàbot diŝnà e la duménica andèva in gir cun la camìŝa négra e capéi stràni in tésta. I giùni i vivèvun de gràndi adunàte, de màrce, de campégi, de inni növi. Mi... giüghèvi e in ch’l’estàd lì ò incuntràd el me prim amìŝ: Alcide Seminari.

Intànt la Germania la se preparèva a la guèra. I èrun i ϋültimi dì de scòla quànd a la fin d’una lesiòn ‘na vuŝ cavernùŝa vegnϋda un altoparlante la n’à dì che l’Italia l’èra entràda in guèra. Föra da scòla ò incuntràd gént che festegèva, ma tànti i èrun cuntràri e preocupàdi. Quànti giùni e quànti papà i èn partìdi per i frònti. Quante dòne ò vist cridà!

Al princìpi d’l’invèrn del 1940 è ‘rivàd la nutìsia che sül fronte gréco i èrun mòrti quàtor suldà de Caŝàl, i nòsti prìmi cadùti: Sandro Austoni, Piero Ferrari, Giuseppe Pizzuto, Gino Corradi. I èrun i papà di nòsti cumpàgni de scòla. Pöӧ le nutìsie i èn diventàde sémpor püssè dramàtiche. S’è capìd che la guèra la sarés stài no insì cùrta.

N’l’estàd del 1942 a Caŝàl i èn rivàdi tànti amìŝi növi, i èrun i “sfollati”, gént vegnϋda da le cità bumbardàde per truà püsè sicurèsa ni paìŝi.

La matìna del 13 setémbor 1942 divèrsi giùni de Caŝàl i èn partìdi per el fronte russo. Tra de lur Tino Buttarelli. In vüna d’le ültime lètere el scrìu: “fa freddo è caduta la neve... stai tranquilla, mamma presto tornerò”. So màma e àltre màme i àn spetàd, ma i èn turnàdi pü.

Una sìra d’estàd ém cunusüd “Pippo”, l’à mitragliàd ni curtìi perché l’èva vist d’le finèstre amò iluminàde.

N’la primavéra del 1943 la rasiòn d’la tèssera del pan l’è calàda. La fam l’èra düra da supurtà. Ricòrdi Giuseppe, el gh’èva un pàra d’àni püsè che mi, so màma l’èra védua de guèra e la riesìva no a tö a la “borsa nera” qualcòs de sustansiùŝ perché i prési i èrun trop càri. El s’è malàd de pulmòn e l’è mort. Intànt ch’la seplìvun è sunàd la siréna del “grande allarme” e tüti i èn scapàdi. Viŝìn a la büŝa è restàd apéna so mama e so nònu.

Quànd finirà la guèra? L’èra la dumànda de tüti. Nel diŝnà del 8 setémbor 1943, sèri adré a ‘ndà a tö el lat quànd ò vist el giurnalè che vegnèva föra da la so edìcula e el vuŝèva: Armistizio! Armistizio! Ò capìd che l’èra ‘na nutìsia impurtant e son ‘ndài de cursa a cà a dìgol a me màma. Me màma l’à fài no la fèsta che credèvi; l’à scurlìd la tésta e l’à dì: “Gh’è l’armistizio, ma la guèra la va inàns”. La gh’èva r‘ŝòn. In Italia sarés cuminciàd ‘na guèra amò püsè terìbil: la guèra civìl, quèla de fradéi cùntra fradéi: “fascisti” cùntra “partigiani”.

È ’rivàd el 28 utubor 1943 e ricòrdi un epiŝòdi: per l’aniversàri d’la “marcia su Roma” i maèstri i èvun invitàd i sculàri a végn a scòla cun la divìŝa da “balilla”, ma apéna vün, Cechino, el s’è preŝentàd in divìŝa. Di fiöi püsè gràndi l’àn spetàd föra per picàl; i gh’èn cùrsi adré, ma l’è riesìd a scapà. Ànca nel cör di fiöi s’èra radicàd l’òdio. Che diŝgràsia!

L’invèrn del 1944 l’è stài difìcil per la mancànsa de ròba da mangià e de carbòn e légna per scaldàs. A Buràsca, frasiòn de Caŝàl, indùe la me famìlia la sèra trasferìda dopu che la nosta cà l’èra stài bumbardàda, s’èra istalàd un cumànd tudésch. Tra i suldà che fèva la guàrdia gh’nèra vün che l’èva imparàd un po’ de italiano. El se ciamèva Alfredo e l’èva fài amicìsia cun nüm fiöi e ànca cùi gràndi. El n’à cuntàd che l’èra spuŝàd e che l’èva lasàd in Germania la dòna e quàtor fiöi, che l’èva pü vist dal ’41.

Un àltor persunàg che ricurdarò sémpor l’è el “Baffo”. El gh’èva una divìŝa vèrda e négra, un mìtra sémpor a tracòla e tüt el dì el girèva sü la so mòto per cercà di partigiàni da purtà in preŝòn. L’èra vün di pòchi che l’èva gnamò capìd che tüt l’èra adré a finì in una catastrofe. Un dì de mars del ’45 el Baffo l’èra adré a cur tàme al sòlit cun la mòto s’na stràda deŝèrta e pulveruŝa. Un culp, che parìva el s-ciòp d’la marmìta, l’à fermàd el Baffo per sémpor.

Sentìvi parlà de àrmi növe che Hitler l’èra adré a preparà e che i avarésun cambiàd la guèra; intànt la situasiòn la diventèva sémpor püsè difìcil: bumbardaménti, tristésa e miŝéria.

La primavéra del ’45 l’è stài treménda: tànti giùni i àn pèrs la vìta nel’Europa in guèra. El 10 april i Alleati i àn cuminciàd l’ofensìva sül frònte italiàn. El 23 i àn traversàd el Po. El 26 april ò sentìd tànta gént vuŝà “I fascisti i èn scapàdi. I partigiani in àn ocupàd la caserma”. Ànca a Burasca el comàndo tudésch l’è stài desfàd. Nüm fiöi sèrom in piàsa a guardà i suldà tudéschi fài prigiùniéri; n’l’ültima fìla ém cunusüd Alfredo. L’ém ciamàd ma lü el rispundèva no, p’rò prìma da sparì dedré a la cürva el s’è vultàd e ‘l n’à saludàd cul bras levàd.

Ne spetèva p’rò un’àtra giurnàda periculuŝa. Di càmion tudéschi in colòna i traversèvun Caŝàl pasàndo per la via Emilia. Di partìgiani i àn mitragliàdi e i tudeschi i àn reagìd. I àn rastrelàd di ostàgi che pö, per furtüna, i àn liberàd. Tànti i èn stài füŝilàdi in chi dì lì; i vegnèvun purtàdi a l’àlba in campàgna e la matìna i a truèvom sanguanénti sü l’èrba.

Ma el lìbor d’la guèra l’èra gnamò saràd: i èn vegnüdi a la lüŝ i urùri di campi de concentramento, tortüre, camere a gas, forni crematori: migliaia de persùn masàdi sénsa cùlpa. Ricurdémi sémpor.

.....

Un àltor urùr: la matìna del 6 agust 1945 una superfortezza volante l’à sganciàd su Hiroshima una stràna bùmba: la bùmba atòmica.

“Fu come se fosse scoppiato il sole ed il calore del centro della terra fosse affiorato in un attimo in superficie, fu come il prologo della fine del mondo”.

Il 3 setembor 1945 è stài firmàd l’armistizio tra l’America e el Giapon. È finìd la secùnda guèra mundiàl, la guèra che tròpa gént èva ciamàd “una guerra da gnént”.